کد مطلب:26623 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:25

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

آيا نظريهء برخي زيست شناسان مثل داروين در مورد تكامل تدريجي انسان از حيوانات و ديدگاه آقاي يدا... سحابي در كتاب با مباني ديني همخواني دارد؟

آيا منظور اين است كه شخص حضرت آدم و همسرش مستقيماً از خاك آفريده شده و انواع و اصول خلقت بدون سابقه پديد آمده است ؟ نظريه فيكسيسم يا منظور اين است كه بين آفرينش آدم و خاك , انواع ديگري ازموجودات واسطه بوده اند و چون خلقت آدم و واسطه ها بالاخره منتهي به خاك مي شده , گفته اند آدم از خاك آفريده شده است ؟

بر اساس اين نظريه , پيدايش انواع موجودات زنده از داني به عالي به هم پيوسته است و هر نوع پايين , با گذشت زمان و تأثير محيط, منشأ نوع بالاتر مي گردد. نظريهء ترانسفورميسم يا تكامل تدريجي كه لامارك و مخصوصاًداروين ارائه داده اند, مي گويد: (1)

لابد همانند ينچه آلماني خواهند گفت : سپس بر پايهء اصل تنازع بقا, نسل برتر يعني نسل آدم بقا و حيات خويش را حفظ نمود و بقيهء نسل ها به سوي فناو نابودي سرازير شدند.

سئوال اين است كه نصوص يا ظواهر كلماتي كه در مورد خلقت حضرت آدم 7در منابع ديني آمده است , كدام يك از دو نظريه مذكور (فيكسيسم يا ترانسفورميسم ) را تأييد مي كند و كدام يك را مردود مي داند؟

تذكر چند نكته مهم

پيش از ورود به بحث و پاسخ به سؤال مذكور, تذكر چند نكته لازم است :

1 آن چه علوم در اين زمينه و در برخي زمينه هاي ديگر بيان داشته , فرضيه هايي است كه دائماً تغيير كرده واصلاح يا باطل گشته و فرضيه اي ديگر جانشين آن شده است . قرن ها نظريه بطلميوس بر مجامع علمي حاكم بود.

او مي گفت زمين ساكن و ثابت است و خورشيد متحرك .

كپرنيك و گاليله در تقابل آن اظهار نمودند كه زمين متحرك و خورشيد ثابت است . سال ها از نظريهء گاليله نيزگذشت . دانشمندان متوجه شدند كه نظريهء او نيز ناقص است و به اصلاح نياز دارد, چون خورشيد و كلاً منظومه ءشمسي نيز ثبات ندارند. قرآن در اين مورد مي فرمايد: .(2)

روند تغيير و تكامل معلومات بر پايهء تكامل انديشه تداوم خواهد يافت . بنابراين اگر مطلبي در يك كتاب آسماني به صورت صريح و غير قابل توجيه آمده باشد, نميتوان آن را با فرضيه هايي كه گاهي همانند نظريهء گاليله يا بطلميوس ,شكل علم و قانون به خود مي گيرد, توجيه يا مردود دانست .

2 نظريه ترانسفورميسم داروين هنوز در بوتهء فرضيه باقي مانده , اما فرضيه اي كه روي آن كار زيادي انجام گرفته و شواهد و قرايني بر درستي آن اقامه گشته , اقلاً داروين و لامارك و عده اي از فيزيولوژيست ها را به درستي آن ها قانع ساخته است . البته بسياري از زيست شناسان نيز آن را نپذيرفته و شواهد نقض فراواني ارائه داده اند وعده اي ديگر با طرح سؤالات ابهامآميز و بيان حلقه هاي كور و مفقوده اي كه در طرح داروين وجود دارد, در تحيّرمحققانه به سر مي برند و از اظهار نظر در صحت و سقم خودداري مي كنند و مي گويند: .(3)

3 در زمينهء خلقت آدم اگر آيات و روايات صراحت داشته باشد كه به شكلي بيانگشته كه نشان مي دهد با نوعي فعل و انفعال در طبيعت همراه بوده است , چون در آثار مذهبي آمده كه طينت آدم چهل صباح سرشته شد. شايد همهء مراحلي را كه به طور طبيعي , اولين سلول حياتي بايد در طول ميلياردها سال بپيمايد تا به حيواني از نوع انسان منتهي شود, سرشت و طينت آدم به اقتضاي وضع فوق العاده اي كه دست قدرت الهي فراهم آورده , در مدت چهل روز طي كردهباشد. هم چنان كه نطفهء انسان در رَحِم , در مدت نُه ماه ,تمام مراحلي را كه مي گويند اجداد حيواني انسان در طول ميلياردها سال طي كرده اند, طي مي كند.(4)

مخصوصاً مراحلي كه مربوط به نوعيت و ماهيّت موجودات است , به صورت جهش يا سريع و ناگهاني بوده است . ديگر مسئله تغييرات بسيار آهسته و نامحسوس و متراكم مطرح نيست . وقتي از منظر علم ممكن است طفل يك شبه ره صد ساله برود, چه دليلي در كار است كه چهل شبه ره صدها ميليون ساله را نرود؟!

4 فرض مي كنيم آن چه در زيست شناس و ساير علوم در اين زمينه آمده , از مرحله تئوري گذشته و به مرحله ءعلميت و قطعيت رسيده است . هم چنين فرض مي كنيم كه ممكن نيست اوضاع طبيعي به صورتي فراهم شود كه ماده مراحلي را كه در وضع ديگر, كند طي مي كند, در آن اوضاع بتواند سريع پشت سر بگذارد و در نتيجه اجداد حيواني انسان امري مسلّم و قطعي گردد; باز ظواهر آيات و رواياتي كه در اين زمينه داريم , غير قابل توجيه نيست , بلكه هم متن قابل توجيه است و هم مدت سرشت طينت كه در آثار مذهبي چهل روز ذكر شده است , زيرا ملاك محاسبه روزمشخص نيست . آيا منظور از چهل روز, چهل مرحله و دوره بوده و هر دوره چند سال طول كشيده است يا با ميزان وملاك روزهاي قيامت كه قرآن مي فرمايد:

5 اعتقاد به اين كه حضرت آدم 7مستقيماً و به صورت آني و دفعي (فيكسيسم ) از خاك آفريده شده و يا نقطه ءمقابل آن كه نظريهء ترانسفورميسم است و معتقد مي باشد كه بر اساس تكامل تدريجي تك ياخته اي طي ميليون هاسال منشأ پيداش همهء موجودات زنده از انواع گياهان و حيوانات برّي و بحري و پرندگان و سرانجام انسان گرديده ,هيچ كدام نه از ضروريات دين است و نه ملازم با رد يا قبول برخي از احكام نظري يا عملي دين است , به گونه اي كه اگر كسي يكي را بپذيرد و ديگري را نفي كند, متهم به منكر ضروري دين شود, چون :

اوّلاً: ظواهر متون ديني با توجيه نيز هر دو نظريه قابل تطبيق است , اگر چه خواهيم گفت كه متون مذهبي بر يك نوع تكامل تدريجي دلالت دارد, نه صراحت , اما نه آن تكاملي كه داروين و لامارك گرفته است .

ثانياً, اگر نظريهء تكامل تدريجي و تبدّل انواع اثبات شود, نه تنها تنافي با آموزه هاي ديني ندارد, بلكه شگفتي وعظمت نظام آفرينش را شفاف تر نشان مي دهد و از اين طريق مي توان دريافت كه ناظمي هدفمند, داراي غايتي بلندو برنامه اي بسيار دقيق و محاسبه شده , همه موجودات زنده را از تك ياخته اي با ساختمان هاي جسمي و فهمي متفاوت آفريده و توحيد در خالقيت و ربوبيت را در نظام آفرينش منسجم و يكپارچه , متجلّي ساخته است , تا نظام تكوين آيينه دار و تجلي گاه توحيد گردد.

داروين در پايان كتاب اصل انواع در فصلي كه تحت عنوان خلاصه و نتيجه ذكر كرده مي نويسد: .(5)

او هم چنين مي گويد: است . جايي كه اين برهان ارزنده مورد تأييد علم و منطق است , من پيرامون دلايل ديگري كه مي تواند خداوند جهان آفرين را اثبات كند, بحث كنم >.(6)

بنابراين شبهاتي را كه برخي افراد محدود نگر با تمسك به نظريه داروين مطرح مي كنند, مردود است .(7)

آفرينش آدم

آيه اي كه به روشني دلالت دارد حضرت آدم 7بدون واسطه و به طور مستقيم از خاك آفريده شده , آيه اي است كه برخي افراد جهت تأييد نظريهء داروين و ترانسفورميسم به آن تمسك جسته اند و آن آيه 59از سورهء آل عمران است . .

در شأن نزول آيه مي نويسند: پس از سركوب شدن بسياري از مشركان و گسترش نسبي اسلام , نصاراي بخران ,هيأتي را براي مباحثه به مدينه فرستادند كه وفد بخران نام دارند. آنان به مسجد مدينه آمدند. نخست عبادت خود راانجام دادند. سپس با پيامبر6به بحث پرداختند و سؤال كردند:

ـ شما فرزند چه كسي هستيد؟

ـ عبداللّه .

ـ موسي پسر كيست ؟

ـ عمران .

ـ عيسي پسر كيست ؟

بنا به روايتي پيامبر6مكث فرمودند. سپس آيهء مذكور (ان مثل عيسي ) نازل شد. مسيحيان مي گفتند: حال كه عيسي پدر انساني ندارد, پس پدرش خدا است .

يهوديان مي گفتند: عيسي به طور نامشروع به دنيا آمده است !

آيه در مقام پاسخ به شبهه مسيحيان و يهوديان مي فرمايد: آيا شما معتقد نيستيد كه آدم پدر ندارد؟ عيسي هم مثل او است . همان طور كه او پدر نداشت و شما اين را قبول داريد, عيسي هم پدر نداشت و به امر خدا موجود شد.

اين استدلال نشان مي دهد كه اگر فرض كنيم حضرت آدم از چيزهايي آفريده شده كه منتهي به خاك مي شود,اين استدلال نمي تواند استدلال تامي باشد, زيرا اگر بپذيريم آدم از سنل مياني و واسطه اي بين خاك و خود, مثلاً ازانسان هاي كم خرد يا بي خردي چون نئاندرتال به وجود آمده , در اين صورت حضرت آدم از نظفهء حيواني به وجودآمده است .

بنابراين چگونه مي توان آفرينش بدون پدر عيسي را به آفرينش آدم تشبيه نمود! اگر ما اين استدلال را تمام بدانيم ـ كه هست , زيرا وحي عالم الوهيت است ـ ناچار بايد بپذيريم كه حضرت آدم از نسل موجود ديگري به وجود نيامده است .

جهت تحقيق بيشتر در مورد آياتي كه دلالت روشن تري بر آفرينش مستقيم حضرت آدم 7از خاك دارد وتفسير آياتي كه آقاي يداللّه سحابي و ديگران براي اثبات نظريهء داروين به آنتسمك جسته اند, به كتاب آقاي مصباح يزدي مراجعه شود كه تحت عنوان معارف قرآن چاپ شده است .

(پـاورقي 2.به تفسير آيات 38الي 40سوره يس (36 مراجعه شود.

(پـاورقي 3.محمود طالقاني , پرتوي از قرآن , ج اول , ص 113

(پـاورقي 4.مرتضي مطهري (ره ), عقل گرايش به ماديگري , ص 131

(پـاورقي 5.فلسفه علمي , ج 1 ص 299 به نقل از بينش اسلامي , سال اول متوسطه , ص 28

(پـاورقي 6.همان .

(پـاورقي 7.براي مطالعه و تحقيق بيش تر در اين زمينه مي توانيد به كتاب علل گرايش به ماديگري اثر شهيد مرتضي مطهري (ره ) فصل توحيد و تكامل مراجعه كنيد.